Dallimi midis akides islame, filozofisë dhe Ilmul Kelamit (II)

Youtube/Tezkije

Omer el Eshkar

12.10.2014

iii) Ndikimi i efektshëm

Akideja-besimi, dallohet prej fuqisë së saj mbi shpirtrat e pasuesve të tij. Filozofia e ka humbur shpresën se do të arrijë një ndikim të tillë. Ajo shpesh mund të arrijë një pozitë të lartë dhe pastaj të bie në kundërshtim me vetveten. Arsyeja për këtë është se filozofia kërkon diturinë dhe të vërtetën brenda kornizës së aftësive njerëzore. Filozofët merren me atë që e kanë zbuluar lidhur me aspektet e kësaj të vërtete. Filozof është ai, i cili i njeh të metat e mendjes njerëzore, ndërsa çdo gjë që është njerëzore i mungon përsosuria. Prandaj toleranca akademike dhe modestia janë në mesin e tipareve më të dalluara. Sokrati, i cili kishte pozitë të madhe, ka thënë: "Gjënë, të cilën e di shumë mirë është që unë nuk di asgjë."

Mirëpo, pasuesi i akides-besimit e kupton se akideja, për të cilën mbahet fortë e ka origjinën tek Ai, i Cili i di fshehtësitë e krijimit dhe i Cili përfshin çdo gjë me diturinë e Tij. Kështu akideja jep një imazh të vërtetë dhe të qartë të realitetit. Akideja kërkon përkushtim, përulje dhe nënshtrim dhe nuk pranon çfarëdo argumentimi ose kontradikte kur kemi të bëjmë me rregullat e saj. Në të vërtetë, ajo nuk lejon ndonjë hapësirë për diskutim (debat). Nëse personi e lejon veten të kalojë në debat për një çështje të akides, ai bëhet si filozof dhe nuk njihet si njeri fetar, derisa të arrijë të bindet dhe ta besojë atë çështje. Në atë rast nuk pranohet asnjë kompromis dhe ai nuk mund ta lirojë veten nga obligimet që i kërkohen. Pastaj ai bëhet besim ndaj të cilit demonstrohet një devotshmëri e pazakontë deri në atë masë që nuk i intereson nëse e sakrifikon veten për hir të saj. Kurrë nuk kemi parë që ndonjë ide të ketë ndonjë ndikim të tillë, qoftë akademike, politike ose tjetër fare.

Shejh Muhammed Abdullah Darraz sqaroi misterin prapa këtij fenomeni kur tha: "Misteri prapa këtij fenomeni – fuqisë së dallueshme që ushtrohet nga akideja, e cila e dallon nga filozofia - përfaqësohet nga dallimi midis esencës së diturisë dhe esencës së imanit dhe nga dallimit midis bindjes që bazohet në arsye dhe bindjes që bazohet në besim.

Personi mund ta kuptojë urinë dhe ujin pa e ndier dhimbjen e tyre dhe mund ta kuptojë dashurinë dhe dëshirën pa i ndier ato në realitet. Ai mund ta kuptojë efektin e një vepre të shkëlqyeshme të artit, teknikat e përfshira dhe detajet e bukura të asaj vepre, pa e çmuar ose pëlqyer atë në të vërtetë.

Këto lloje të ndryshme të diturisë mësohen me anë të shqisave ose duke menduar ose me anë të instinktit. Njeriu i sheh ato si diçka të ndara prej shpirtit ose si diçka që i kalon dhe i prek në mënyrë sipërfaqësore duke i lënë pak përshtypje, mirëpo pa u thelluar në të ose pa pasur ndikim në sjelljen e tij. Çdo person që i ka të formuara idetë dhe parimet e tij në këtë mënyrë nuk ka besim fare.

Imani-besimi është dija, që ndikon thellë në vetëdije (ndërgjegje) kështu që zemra nuk heziton sa i përket asaj, mirëpo është e mbushur me rehatinë e sigurisë. Imani ka të bëjë me ndjenjat dhe ndërgjegjen, i cili e merr një ide nga niveli i mendjes dhe e shpie deri në thellësitë e zemrës, sikur ideja të ishte ushqim dhe pije që e ushqen shpirtin. Në këtë mënyrë ideja bëhet një nga elementet e jetës dhe imani e shndërron në një forcë të fuqishme, e cila nuk lejon asgjë t'i dalë përpara.

Ky është dallimi në mes të religjionit dhe filozofisë. Qëllimi i filozofisë është dija e thatë, e cila merr formë të vdekur, kurse qëllimi i fesë është shpirti dhe forca vitale.

Darraaz tregon se filozofia përqendrohet vetëm në një aspekt të shpirtit, kurse feja merr nën kontroll tërë shpirtin. Filozofia observon, analizon dhe arrin në përfundime, kërkon ta analizojë realitetin dhe ta mbysë shpirtin e tij, pastaj përpiqet t'i bashkojë pjesët e tij në një mënyrë artificiale, kështu që mendja të mund ta kuptojë. Për rrjedhim, filozofia të lë përshtypje se shpirti është një skelet i thatë dhe i zbrazët. Në anën tjetër feja është një burim, i cili të jep një pamje të plotë të realitetit, duke depërtuar thellë nën sipërfaqen e zemrës, kështu që shpirti t'i nënshtrohet asaj dhe t'ia dorëzojë frenat për ta drejtuar.

Kështu Darraaz e ilustron dallimin e qartë midis filozofisë dhe fesë. Ai shton se qëllimi i filozofisë është teorik, bile edhe në aspektet praktike të saj, ndërsa qëllimi i fesë është praktik madje edhe në aspektin teorik të saj. Qëllimi përfundimtar i filozofisë, është të na tregojë atë që është e vërtetë dhe e mirë dhe vendin ku gjendet. Pas kësaj, filozofia nuk brengoset për qëndrimin tonë ndaj të vërtetës dhe të mirës që ajo e ka definuar.

Feja në anën tjetër na tregon çka është e vërtetë, jo vetëm për ta njohur atë, por për ta besuar, dashur dhe respektuar dhe na tregon cilat janë obligimet tona, kështu që ne të mund t'i bëjmë dhe me anë të tyre ta përsosim shpirtin tonë.

Me qëllim që të qartësohet çështja më tepër, ai krahason efektet praktike të fesë dhe filozofisë. Darraaz sqaron se feja e tërheq vëmendjen e njeriut kah Krijuesi, kështu që ai ta njeh Atë dhe të kthehet tek Ai me dashuri dhe lavdërim, ndërkaq qëllimi i filozofisë është thjesht të dalë në shesh dituria, e cila bën lidhje në mes të shkakut dhe pasojës.

Ai sqaron se burimi fetar (akideja) ka ndikim mbi shoqërinë, duke e motivuar besimtarin për t'i arritur qëllimet dhe për të propaganduar mesazhin e tij (besimit), ndërkaq filozofia nuk brengoset me përhapjen e mesazhit të vet, në të kundërtën filozofët ndoshta edhe e mbajnë atë larg të tjerëve dhe e bëjnë filozofinë monopol të tyre.

iv) Stili[1]

Akideja islame ka një stil të dalluar, dinamik dhe ritmik, një qasje direkte, e cila prek realitetet universale, që nuk mund të shprehen me fjalë, ndonëse mund të ngjallen nga fjalët dhe shprehjet. Dallohet nga fakti se u drejtohet të gjitha aspekteve të gjendjes njerëzore, duke motivuar të gjitha potencialet dhe mundësitë e saj, ajo nuk i drejtohet vetëm aspektit racional të njerëzimit.

Filozofia, në anën tjetër, ka qasje të ndryshme me anë të cilave kërkon t'i shpreh realitetet universale në fraza, edhe pse realiteti me të cilin kërkon të merret nuk mund të formohet me fjalë të thjeshta. Për më tepër, aspektet esenciale të këtyre realiteteve janë, nga vet natyra e tyre, shumë larg nga arena në të cilën operon mendja njerëzore. Për rrjedhim, akideja islame nuk duhet të diskutohet në mënyrë filozofike, sepse kjo do ta mbytë atë dhe do ta shuan dritën e saj dhe do ta kufizojë në vetëm një aspekt të gjendjes njerëzore.

Nga kjo pozitë ne mund të shohim kompleksitetin, thatësinë, të metat dhe devijimin që ekziston në të gjitha përpjekjet për të diskutuar akiden në mënyrën, e cila është e huaj për natyrën e saj. Mënyra kur'anore për ta sqaruar akiden islame karakterizohet me thjeshtësi dhe qartësi, që e bën të mundur për të gjithë njerëzit për ta kuptuar, edhe nëse niveli i intelektual i tyre është i ulët. Në këtë mënyrë çdo person e absorbon atë sipas aftësisë së tij për të kuptuar dhe besuar.

Kjo është në kontrast me stilin kompleks të filozofisë, e cila është plotë me të folur të pakuptueshëm, të cilin vetëm disa e kuptojnë.

v) Metoda didaktike

Mënyra se si Kur'ani sjell dëshmi është e ndryshme prej mënyrës se si filozofia dhe Ilmul Kelami sjellin dëshmi. Ne do ta bëjmë këtë më të qartë me ndihmën e pikave vijuese:

a) Kur'ani përmend faktet e shenjave të dukshme në univers, të cilat tregojnë për Njëshmërinë e Krijuesit. Filozofia dhe Ilmul Kelami veprojnë njëjtë, mirëpo qasja kur'anore dallon nga qasja filozofike. Kur'ani u referohet gjërave të njëjta, të cilat në mënyrë të pashmangshme të çojnë në njohjen e Krijuesit të tyre, sikur që rrezet e diellit na çojnë drejt të kuptuarit se dielli ekziston, pa pasur nevojë për të bërë analogji, ashtu si bëjnë filozofët me qëllim të vërtetimit se universi është një entitet i krijuar.

Njohja se ky univers është krijuar nga Allahu dhe është i nënshtruar ndaj Tij, është diçka instinktive. Nuk ka nevojë për të sjellë dëshmi dhe për të bërë prova. Njeriu në mënyrë instinktive e di se ky univers që po e sheh ka nevojë për Krijuesin e tij dhe është i nënshtruar dhe i kontrolluar nga Ai. Kjo nuk ka nevojë për analogji, të cilat i prodhojnë filozofët për të vërtetuar se universi është një entitet i krijuar dhe se ka një krijues. Allahu thotë:

"A nuk e dinë ata, të cilët nuk besuan se qiejt e toka ishin të ngjitura, e Ne i ndamë ato të dyja dhe ujin e bëmë bazë të jetës së çdo sendi; a nuk besojnë? Dhe në të (tokë) Ne kemi krijuar bjeshkë të paluhatshme që të mos i lëkundë ata, dhe nëpër to kemi bërë lugina e rrugë, në mënyrë që ata të dinë të orientohen. Qiellin ua kemi bërë kulm të sigurt, por ata zbrapsen prej atyre argumenteve. Ai është që krijoi natën e ditën, diellin e hënën dhe secili prej tyre noton në orbitë."

El-Enbija, 30-33

b) Dëshmitë racionale, të cilat i jep Kur'ani i përshtaten madhështisë dhe përsosurisë së Allahut. Kur'ani nuk përdorë analogji që aplikohet absolutisht për çdo gjë, kur flet për Allahun, sepse kjo do të nënkuptonte se Krijuesi dhe krijesat janë të barabarta. Në të kundërtën, Ai përdorë analogjinë "edhe më tepër" kur flet për Allahun, që do të thotë se kur ka ndonjë cilësi, e cila mund të përdoret për ndonjë krijesë tjetër, më meritor është Allahu të përshkruhet në këtë mënyrë, sepse Ai është që u ka dhënë atë përsosuri krijesave të Tij. Nëse Ai nuk do të kishte atë cilësi të përsosurisë, kjo do të nënkuptonte se ka diçka më të përsosur se Ai - e që është e pamundur.

Allahu thotë:

"....ndërsa Allahut i takon shembulli më i lartë...." En-Nahl,, 60

Çdo të metë, të cilën nuk e ka qenia e krijuar, atëherë Krijuesit i takon më tepër të jetë i lirë prej saj.

c) Po ashtu mund të vërejmë se provat racionale të dhëna me Kur'an e tregojnë të vërtetën në mënyrë më elokuente dhe koncize, kurse shumë prej provave racionale të prezantuara nga filozofët dhe dijetarët e Ilmul Kelamit nuk janë të forta. Nëse dëshmia e përdorur për ta vërtetuar të vërtetën është e dobët, atëherë kjo shpie në dyshime, konfuzion dhe frustrim nga e vërteta dhe mund të shpie në refuzimin e të vërtetës, sepse bëhet e lehtë për kundërshtarët t'i ekspozojnë të metat e provave. Nëse ata i hedhin poshtë provat, ata hedhin poshtë të vërtetën edhe pse e vërteta është e fortë brenda dhe jashtë vetës, por dobësia gjendet në dëshmi. Për këtë arsye dijetarët e Ilmul Kelamit janë njerëz, të cilët më së tepërmi kalojnë nga një mendim në tjetrin, ata mund të pranojnë një mendim në një rast, dhe të kundërtën e këtij mendimi në një rast tjetër dhe madje mund t'i denoncojnë si kafira njerëzit, që kanë mendim, të cilin ata e kanë pasur më herët. Kjo është në kontrast me provat e Kur'anit dhe Sunetit, pasuesit e të cilëve i përmbahen asaj që e thonë dhe nuk janë të hutuar lidhur me të.[2]

d) Ne mund të vërejmë se disa prej dëshmive të përdorura nga dijetarët e Ilmul Kelamit janë joefektive dhe nganjëherë janë të pavërteta, sepse e kundërshtojnë të vërtetën, e cila është e vendosur me Kur'an dhe Sunet.

Ata i mohuan tekstet, të cilat thonë se Allahu është në qiell, sepse ata thonë se Allahu nuk mund të jetë në një vend të veçantë, sepse kjo nënkupton kufizimin e Tij, edhe pse tekstet në mënyrë të qartë shpallin se Ai është në qiell. Gabimi i tyre ishte kur menduan se, nëse Ai është në qiell, Ai është i kufizuar.

vi) Rezultatet

Një dallim tjetër është se Kur'ani jep detaje për imanin. Xhundub ibn Abdullah ka thënë: "Mësuam për imanin para se të mësonim për Kur'anit, pastaj e mësuam Kur'anin e me të e shtuam imanin."

Kur'ani e përshkruan Zotin tonë dhe na tregon se Ai ka fytyrë dhe dorë, dhe se Ai sheh dhe dëgjon. Ai na jep informata për Emrat dhe Cilësitë e Tij, duke na treguar se Ai është Er-Rahman (Mëshiruesi), Er-Rahim (Mëshirëbërësi), El-Melik (Mbreti), El-Kudus (I Shenjti), Es-Selam (Ai që është i lirë nga çdo e metë), El-Mu'min (Dhënësi i sigurisë), El-Muhajmin (Vëzhgues i krijesave të Tij), El-Aziz (i Gjithëfuqishmi), El-Xhebbar (Sfiduesi)... Ai na tregon për veprat dhe krijimet e Tij dhe na përshkruan ringjalljen dhe tmerret e saj, si dhe Xhenetin e Xhehenemin.

Mirëpo, në rastin e Ilmul Kelamit, më së shumti që tregohen, janë përshkrimet e shkurtra pa kurrfarë hollësie.

S'ka pikë takimi

Nuk ka pikë takimi në mes të fesë dhe filozofisë, sepse ato janë metodologji të ndryshme, nga fillimi deri në fund, në mënyrat dhe stilet e tyre, në ndikim që e ushtrojnë dhe mbi të gjitha në origjinën dhe burimet e tyre.

Islami nuk ka nevojë për asgjë, për ta kompletuar ose përsosur, sepse ai është bërë i përsosur nga i Gjithëfuqishmi, i Cili ka thënë:

"...Sot përsosa për ju fenë tuaj, plotësova ndaj jush dhuntinë Time,..." El-Maide, 3

Ne nuk kemi nevojë ta pajtojmë Islamin me filozofin, Judaizmin, Krishterimin, komunizmin ose socializmin. Islami është i vërtetë dhe asnjë të pavërtetë nuk ka në të:

"Atij nuk mund t’i mvishet e pavërteta nga asnjë anë,..." Fussilet, 42

Çdo gjë tjetër pos Islamit është ose gënjeshtër ose e vërtetë e përzier me gënjeshtër. Islami nuk ka ardhur për të qenë i sunduar nga idetë e njerëzve, mirëpo ka ardhur për ta dominuar jetën dhe për të përmirësuar besimet dhe idetë e shtrembëruara. Ne duhet ta mbajmë akiden dhe sheriatin tonë të qartë dhe të pastër, ashtu si dëshiron Zoti ynë: "Eshtë sqaruar e vërteta nga e kota...." El-Bekare, 256

Nëse është i përzier me diçka tjetër, kjo shpie në konfuzion, të cilin Allahu e qortoi kur foli për popujt e librave (jehudët dhe të krishterët).

"O ithtarët e librit, përse, duke qenë se ju e dini të vërtetën e ngatërroni me gënjeshtrën dhe e fshihni realitetin?" Ali Imran, 71

[1] Sejjid Kutbi, Hasa'is et-Tesevvur el-Islami, fq. 16.

[2] Mexhmu el-Fetava: Ibn Tejmija 4/50.