Mos bëj panik nëse një lëndë të bëhet e paarritshme (për shkak të vështirësisë të saj), pasi që disa lënde kanë qenë të pakuptueshme për disa prej dijetarëve të njohur, disa prej tyre e kanë pranuar këtë haptas, siç e gjejmë në biografitë e tyre.

Prej tyre kanë qenë Asmaiu, në lëmin e Prozodisë (Urud), muhaddithi Ruhavi në artin e Kaligrafise (Hatt), Ibnus-Salahi në Logjikë (Mentik), Ebu Muslim en-Nahvi në Morfologji (Sarf), Sujuti në Matematikë, dhe Ebu Ubejdeh, Muhamed bin Abdul Baki el Ensari, Ebul Hasen el Kati’i,

Ebu Zekerija Jahja bin Zijad el Ferrrra' dhe Ebu Hamid el Ghazali që të pestit kanë gjetur vështirësi në gramatikën Arabe.

Prandaj, o nxënës i diturisë! Dyfisho zellin tënd dhe kthehu nga Allahu në lutje, kërko strehim tek ai dhe përulu para Tij. Shejhul Islam Ibnu Tejmijje, Allahu e mëshiroftë, ka pas zakon të thotë shpesh në lutjet e tij, nëse domethënia e një ajeti nga Libri i Allahut ishte e pakuptueshme për të: “O Allahu im, Mësues i Ademit dhe Ibrahimit më mëso dhe o Ti që bëre Sulejmanin të kuptojë, më bëj edhe mua të

kuptoj!” dhe pas saj e gjente atë (kuptimin e saj) të lehtë.

Është e detyrueshme për kërkuesin e diturisë që të jetë shumë i pajisur me ndershmëri akademike gjatë kërkimit të diturisë, gjatë bartjes së saj, gjatë implementimit të saj, gjatë kumtimit të saj dhe gjatë mësimit të të tjerëve. “Me të vërtetë suksesi i Umetit qëndron në drejtësinë e punëve të tij dhe drejtësia e punëve të tij qëndron në saktësinë e diturisë së tij dhe saktësia e diturisë së tij qëndron në të qenit e bartësve të tij të ndershëm në atë çfarë transmetojnë apo përshkruajnë. Kështu që kushdo që flet për një dituri pa ndershmëri ai ka shkaktuar një plagë në të dhe ka vendosur një guri që të pengojë rrugën e ummetit drejt suksesit. Nuk ka grup që i mëveshët ndonjë diturie, vetëm se në mesin e tyre ka të tillë të cilët nuk e kërkojnë diturinë për t’u zbukuruar me virtytin më të lartë (dijen), e as për t'u bërë

dobi njerëzve me urtësinë që kanë mësuar, ndershmëria tek të tillët nuk gjen vend. Ata nuk kanë marrë të transmetojnë atë çfarë nuk e kanë dëgjuar, apo të përshkruajnë atë çfarë nuk e njohin dhe kjo është ajo arsyeja e cila i shtyu dijetarët e mëdhenj që të kritikojnë njerëzit e dijes dhe të bëjnë dallimin mes atyre të cilët ekzagjerojnë në të folurit e tyre dhe të atyre të cilët flasin në bazë të asaj që dinë. Ishte ky kriticizëm që bënë kërkuesit e diturisë, të vetëdijshëm për vlerën e asaj që lexojnë, statusin e tij dhe të njohin mirë transmetuesit nga aspekti i çiltërsisë dhe gënjimit dhe të dinë kush (prej transmetuesve të dijes) ka përparësi mbi tjetrin e cilët janë të barabartë.”

Çiltërsia (Es Sidku)

Çiltërsia në të folur është adresa e respektit, e fisnikërisë së personalitetit, pastërtisë së ndërgjegjes, aspiratave të larta, epërsisë së mendjes dhe është delegate e dashurisë me njerëzit, lumturisë së shoqërisë dhe i mbrojtjes së besimit dhe për këtë arsye është obligim parësor për çdo individ.

Oh, çfarë zhgënjimi për atë i cili e neglizhon këtë dhe secili që e neglizhon çiltërsinë ai i ka sjellë dëm vetvetes dhe diturisë së tij.

Evzai, Allahu e mëshiroftë, ka thënë: “Mëso çiltërsinë para së të mësosh diturinë,” dhe Vekiu, Allahu e mëshiroftë, thoshte: “Në këtë mjeshtëri (hadith) nuk ngritët vetëm së i çiltëri.”

Kështu që, mëso çiltërsinë para së të mësosh diturinë, Allahu lëshoftë mëshirë mbi ty. E, çiltërsi është të flasësh në pajtim me realitetin dhe asaj që beson, kështu që e vërteta ka vetëm një rrugë, përkundër gënjeshtrës e cila është llojlloje, shumëngjyrëshe dhe metodshumtë, por bashkohen në tri kategori :

1. Gënjeshtra e puthadorit: e cili kundërshton edhe realitetin edhe besimin e tij (në atë për çfarë flet), sikurse ai i cili kërkon afrim të një person të cilin ai e njeh për mëkatar të madhe (fasik) ose bidatgji dhe e përshkruan për besimdrejt.

2. Gënjeshtra e hipokritit: e cila kundërshton besimin e tij, mirëpo që përkon me realitetin, sikurse hipokriti i cili flet në pajtueshmëri me pasuesit e sunnetit dhe udhëzimit.

3. Gënjeshtra e të marrit: e cila kundërshton realitetin, por përkon me besimin e tij rreth asaj që flet, sikurse ai që përshkruan një sufi bidatgji si Velijj “Mik i Allahut”.

Kështu që, mos u ndaj nga çiltërsia dhe mos lëviz gjuhën, buzët, ose të hapësh gojën që të shprehesh përveç se me fjalë të cilat shprehin atë çfarë ndien me të vërtetë brenda vetes, sikurse dashuria dhe urrejtja, ose atë çfarë ndien nga jashtë, sikurse ato të cilat arrihen përmes pesë shqisave: dëgjimit, shikimit, nuhatjes, shijimit dhe prekjes.

I çiltëri nuk thotë “Të dua", kur të urren, e as “Dëgjova” pa e dëgjuar fare, e kështu me radhë.

Hapi sytë se mos rrethohesh nga dyshimet e të tradhtojë aspiratë e lartë për çiltërsi dhe të regjistrohesh në listën e gënjeshtarëve. Mënyra që të sigurohesh kundër kësaj – nëse je në luftë me vetveten që të thuash diçka të pasaktë – është

ta mposhtësh shpirtin epshor duke i kujtuar vetes statusin e çiltërsisë dhe vlerën e saj dhe të keqen e gënjimit dhe poshtërsinë

e tij dhe se gënjeshtari shumë shpejt del në pah dhe kërko mbrojtje prej Allahut e mos u bë i pazgjedhje.

Mos ia hap vetes dyert e fjalëve të sakta në qëllimin tënd, e të pa sakta në atë që do të kuptojë prej tyre tjetri (Mearide) vetëm se brenda kornizave të sheriatit. Prandaj, kujdes -o kërkues i diturisë- mos dezerto nga çiltërsia në Mearide e pastaj në gënjeshtër. Rezultati më i keq i këtij dezertimi është të gënjyerit në dituri për hir të sëmundjes së garimit me shokë, ose të përhapjes se reputacionit tënd.

Kush kërkon reputacion më të lartë se që i takon, le ta dijë se në pritë ka burra të cilët posedojnë mendjehollësi të mprehtë, lapsa kritikë dhe që masin reputacionin tënd me veprat tuaja, të cilët do të zhveshin nga tri kuptime:

1. Ta humbin besimin nga zemrat e njerëzve.

2. Të ik dituria, dhe pranimi bëhet i kufizuar.

3. Të mos besohesh edhe atëherë kur e thua të vërtetën.

Në përgjithësi, ai i cili e bën profesion fjalët magjepsëse, ai është vëllai i magjistarit (iluzionistit), i cili nuk shpëton dot pa u zbuluar pa marrë parasysh shkathtësinë e tij,  Allahu e di më së miri.